هنر آجر کاری در دوره صفویه
پوششهای طاقی و بسیار زیبا و دلفریب آجری در حالت طاق گنبدی طاق عرقچین طاق گنبد طاق کته پوش طاقهای پا تو پا طاقهای چهار بخشی طاقهای چهار گرده پوش طاقهای چهار ترکی طاقهای شمسهای هندسی طاق و تویزه طاق و کجاوه طاق تاوه و بسیاری دیگر با به کارگیری انواع نقوش آجری و گلچینهای زیبا عظمتی از هنر در آجرکاری این دوره متجلی شده است.
به وجود آمدن انواع قوسهای باربر تزئینی و تزئینی آجری و استفاده از آنها در بناهای متعدد ایران به وجود آمدن انواع برجهای کبوترخانه آجری بسیار با فلسفه با نماسازیهای مشبک آجری و نقوش جذاب آجری در آنها انواع رسمی بندیها و کاربندیها و طاسه سازیهای آجری در اشکال مختلف در بناها با عناصری چون: سوسن، نیم سوسن، هفتی، سینه باز، پاباریک، لچکی، ترنجی، سمبوسه و به کارگیری نقوش زیبای گلچین آجری در بین عناصر یاد شده بخصوص در بازارها آثار شگرف از تاریخ معماری ایران عزیز تقدیم هنر دوستان جهان گردیده است.
از میان آثار بسیار متعدد آجری این دوره میتوان به پلهای بسیار عظیم و گسترده و با فلسفه آجری چون سی و سه پل و پل الله وردی خان با تما می مسائل فشار و هیدرولیک اب رود گسترده زاینده رود در پشت پایههای هر دهانه از پل.
ساختمان حمامهای بسیار اصولی با بخشهای زنانه و مردانه و گرمخانه با به کارگیری کاربند یهای بسیار پرکار و دلانگیز و استقرار آنها بر روی ستونهای ظریف و کاملاً باربر سنگی.
زیر سازی ستونها از پی گسترده از مصا لح آجر جوش پرتاب و ملا ت آهک لزدار.
همچنین آبروهای حمام، زیر آبروها، آببندی دیگ مسی مستقر بر روی آتشخانه در ناحیه خزینه اب جوش و بسیاری مسائل جنبی گرمابه در حمامها یی چون حمام گنجعلی خان کرمان و گوهر بی مانندی چون حمام خسرو آقای اصفهان کلاً آجری بسیار ارزشمند از پدیدههای هنری که توسط نا بخردان بر خاک شد.
در دوره صفویه ساختن آب انبارهای آجری با نقوش زیبا جهت اقلیمهای گوناگون بخصوص بادگیر دار برای مناطق گرم و خشک کویری همراه با هنر آفرینیهای بسیار مورد توجه بوده است.
هنر آجر کاری در دوره قاجاریه
در دوره قاجار هنر تیشه داری رونق فراوان داشت و بنا یان آجرکار سلیقههای بدیع از خود بروز داده و در نمود نماهای ساختمانهای مسکونی بیرونی و اندرونی گلچینهای زیبای آجری بخصوص در سر درب سازی منازل مسکونی هنر آفرینیهای از آجرکاری به وجود آوردهاند.
در این دوره ساختن بازارها با انواع طاق پوشها ی رسمی بندی آجری، کاربندی آجری و کاربندیهای طاسه دار آجری همراه با استفاده از انواع نقوش گلچین آجری در متن عناصر آنها نهایت بهره گرفته شده است و زیباییهای خاص در آنها به وجود آمده از میان آنها میتوان به بازارهای متعدد این دوره چون با زار و چهار سوق بزرگ کرمان با کار بندیهای زیبای آجری، بازار اراک با کاربند یهای طاسه دار بسیار شگرف و چشمگیر و بسیاری دیگر اشاره داشت.
از میان این چنین آثار میتوان به آب انبار شش بادگیر یزد با اجرای بسیار جالب تهویه سطح آب انبار و نقوش خاص آجری بر گنبد آب انبار و طاق پوش راه پلهها آب انبار بسیار خوش نقش آجری حاج علی آقای کرمان و بالاخره آب انبار زیبای سید اسماعیل تهران با قدمتی از دوره سلجوقی و باز سازی از دوره صفویه و تعمیرات کلی و باز سازی گسترده در زمان قاجاریه با نقوش خفته و راسته گل برگردان در طاق پوش و بدنه راه پلههای آب انبار و بسیاری دیگر یاد کرد.
در دوره قاجاریه به کارگیری کار بندیهای آجری جالب با داشتن عناصری چون سینه باز، هفتی جمع و پا باریک متقارن همراه با ترنجیها تا رسیدن به سمبوسهها و شمسه خورشیدی نورگیر در دهانههای قوسی پا توپا که بر روی ستونهای سنگی ظریف مستقر شدهاند.
برگرفته از :چکیده مقالات همایش ملی آجر و آجر کاری در هنر و معماری ایران
سهیل نمای ماندگار مقاوم و پایدار